De dag waarop de inwoners van Nederland de koers voor de komende jaren bepalen – en daarmee een dag die ook van grote impact is op uw gemeentes.
Ondanks dat ik nu al een heel aantal jaar als minister werk, blijft een avond in dit gezelschap voor mij voelen als thuiskomen. Mijn 7,5 jaar als wethouder van de mooiste stad van Nederland zijn mij heel dierbaar.
Waarom? Dat ligt niet alleen aan die prachtige stad, maar komt ook omdat het wethouderschap de mooiste baan is die er is. Je staat midden tussen de mensen voor wie je het doet. De veranderingen die je teweeg kunt brengen zijn vaak zichtbaar en tastbaar. Je bent de schakel tussen beleid en maatschappij. De ontwikkelingen in de samenleving in het groot, ervaar jij elke dag in het klein om je heen.
Het wethouderschap is tegelijk ook de moeilijkste baan die er is. De verwachtingen zijn altijd hooggespannen. Van jezelf, maar ook van de inwoners van je gemeente. Zij staan dichtbij je - je komt ze dagelijks tegen - maar dat betekent dat de kritiek ook heel dichtbij kan komen. En je kan het natuurlijk nooit voor iedereen goed doen.
Je begeeft je bovendien op dat lastige spanningsveld van je eigen agenda en de Rijksoverheid of Provincie die taken op je bord legt. Taken waar je niet altijd zelf voor gekozen hebt, maar waar je wel door de samenleving en gemeenteraad op wordt aangesproken.
De afgelopen periode is dat bord met taken steeds verder volgestapeld. De maatschappelijke opgaven waar gemeenten voor staan zijn bovendien verre van eenvoudig. De woningbouw, stikstof en de jeugdzorg – om er maar een paar te noemen. Ik vind het belangrijk dat we bekijken of de belegging van deze taken en de bestuurbaarheid van gemeenten nog wel in evenwicht zijn.
We werken daarom samen met VNG en de departementen aan een beleidskader decentraal bestuur, waarin criteria voor nieuwe taaktoedelingen komen te staan. Zo kunnen we vóóraf in plaats van achteraf bekijken of een nieuwe taak op uw bord hoort of bij een andere bestuurslaag.
De maatschappij is bovendien kritischer en mondiger en vraagt om openheid en transparantie van de overheid. Dat is een terechte ontwikkeling. Het betekent ook dat er meer aandacht is voor integriteit. Het is goed dat mensen sneller naar een vertrouwenspersoon gaan of schendingen aan de kaak stellen, zodat we die betrouwbare overheid ook echt kunnen leveren.
Ondertussen zien we dat integriteitsbeschuldigingen ook kunnen worden ingezet als politiek wapen. Bij bestuurders in het hele land is veel vraag over hoe je omgaat met beschuldigingen. Het departement werkt samen met onder meer de wethoudersvereniging aan een protocol hiervoor, en in de tussentijd heeft de vereniging procesafspraken opgesteld. Fijn dat we hierin samen kunnen optrekken.
In een kritische omgeving en met een opeenstapeling aan taken, kunnen we wel stellen dat de druk toeneemt. Werkweken van 80 uur zijn geen uitzondering. Dat betekent helaas ook dat steeds meer wethouders uitvallen of voortijdig stoppen. Daarom doen we onderzoek naar de maximumnorm voor het aantal wethouders, en wat het effect zou zijn als we de norm aanpassen.
En natuurlijk hoeft u voor uw onvermoeibare inzet niet de rode loper uitgerold te krijgen, maar té vaak is nu sprake van het andere uiterste – en krijgt u te maken met intimidaties, agressie en bedreigingen.
Dit is niet normaal - daar moeten we echt een grens trekken. Ik wil u vragen er altijd formeel melding van te maken, binnen de organisatie en waar mogelijk ook bij de politie. Zodat u door hen en door uw burgemeester geholpen kan worden. U kunt daarbij altijd advies inwinnen bij het Ondersteuningsteam Weerbaar Bestuur.
Daarnaast treedt per 1 januari de uitgebreide regeling Preventieve Beveiligingsmaatregelen voor decentrale bestuurders in werking. Dat betekent dat u recht krijgt op beveiligingsadvies op maat en er de benodigde preventieve beveiligingsmaatregelen worden getroffen, zodat uw thuis en gezin de veilige haven kunnen blijven die ze moeten zijn.
Dit is een onderwerp dat mij aan het hart gaat, want als bestuurders hun ambt niet kunnen uitoefenen vormt dat een bedreiging van de democratie zelf. U staat vol in de wind voor de publieke zaak en daarvoor verdient u alle bescherming, ondersteuning en respect. Wie durft de functie nog aan? En durf je je nog wel open uit te spreken? Die gesprekken moeten we met elkaar voeren.
Voor Marcelle Hendrickx is dit helaas ook een bekend fenomeen. Zij weet wat bedreigingen met je doen en hoe het onder je huid gaat zitten. Marcelle, je passie voor dit vak heeft er gelukkig niet onder geleden. Als voorzitter van de wethoudersvereniging heb je echt een gezicht gegeven aan het ambt, onder meer met je columns in Binnenlands Bestuur. Graag wil ik je hartelijk danken voor je inzet.
Dames en heren,
Marcelle weet, ik weet en u weet: het wethouderschap is niet alleen de mooiste en moeilijkste baan die er is, het is ook de meest impactvolle baan. Je kunt écht wat veranderen. De feedbackloop is kort: je ziet de impact van je beleid direct terug. In dat wat je goed doet, maar ook in wat je niet goed doet.
Juist nu kunt u het verschil maken. We zien allemaal de onvrede en scepsis in het land over het vermogen van overheid en politiek om problemen op te lossen. Mensen voelen zich ongehoord, ongezien en onbegrepen. ‘Den Haag’ is voor velen ver weg. Maar u – u bent dichtbij.
Het is belangrijk om samen na te denken wat het wethoudersambt betekent, en hoe u dichtbij kan blijven, juist in woelige tijden. De wethoudersvereniging en het departement gaan daarover het komende jaar graag verder met u in gesprek.
U kunt als verbindende factor iets betekenen in het leven van mensen, waarbij u uzelf niet moet vergeten. Daarom zijn dagen als deze van groot belang. Momenten van ontmoeting en bezinning betekenen veel voor het openbaar bestuur, voor u als wethouders en daarmee ook voor de samenleving. Ik wens u een mooie avond en morgen een inspirerende dag toe.
Dank u wel.