In voorbereiding op de Tweede Kamerverkiezing van woensdag 22 november geeft minister de Jonge van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening, mede namens staatssecretaris van Huffelen voor Koninkrijksrelaties en Digitalisering, in een brief aan de Tweede Kamer een overzicht van mogelijke risico’s en de maatregelen die worden genomen om hierop voorbereid te zijn. Hiermee versterken we niet alleen het verkiezingsproces, maar maken we Nederland ook weerbaarder tegen deze risico’s. Daarnaast kondigt de minister aan te onderzoeken hoe de weerbaarheid te vergroten tegen massieve inzet van desinformatie die gericht is op het beïnvloeden van de verkiezingen.
Minister de Jonge: “De basis van onze democratie zijn verkiezingen. Het is daarom van groot belang dat het verkiezingsproces én de verkiezingsuitslag boven iedere twijfel verheven zijn. Alle mensen die op 22 november mogen stemmen, moeten zonder hinder en in alle vrijheid hun stem kunnen uitbrengen. Hoewel we in Nederland tot nu toe geen ongewenste beïnvloeding en inmenging hebben gezien, laten gebeurtenissen in landen om ons heen laten zien dat we continu alert moeten blijven en niet achterover mogen leunen. Met alle maatregelen die we nemen zetten we in op verkiezingen die weerbaar zijn tegen verstoringen, het zaaien van twijfel en leugens. Nu en in de toekomst.”
Betrouwbare en begrijpelijke informatie verkiezingen
Nederlanders moeten bij de verkiezingen kunnen vertrouwen op een goed en eerlijk verkiezingsproces. Daarbij is het van groot belang dat het rijk, gemeenten en de Kiesraad in begrijpelijke taal communiceren over hoe je kunt stemmen en hoe de verkiezingsuitslag tot stand komt. Toegang tot betrouwbare en begrijpelijke informatie, verkleint de voedingsbodem voor desinformatie. Daarnaast moet het verkiezingsproces transparant en te controleren zijn, zodat het vertrouwen erin hoog blijft. Iedereen die daarvoor belangstelling heeft, is daarom welkom in het stemlokaal en bij de telling. En doordat iedereen de processen-verbaal en optellingen kan inzien, is ook voor iedereen te controleren hoe de verkiezingsuitslag tot stand komt.
Aanpak desinformatie en beïnvloeding
Signaleren onafhankelijke media, factcheckers of (mede)overheden toch des- of misinformatie en vormt dit een risico vormt voor het verkiezingsproces, dan kan het ministerie in het uiterste geval gebruikmaken van haar Trusted Flagger status bij sociale mediabedrijven. Meldingen worden dan met prioriteit behandeld en getoetst aan de gebruikersvoorwaarden. De AIVD en MIVD doen ook onderzoek naar statelijke actoren en in welke mate zij een dreiging vormen voor de nationale veiligheid. In dat onderzoek kan worden gestuit op pogingen tot beïnvloeding, manipulatie of verstoring van de verkiezingen, of het gebruik van desinformatie als tactiek of middel. Ook de Europese Dienst voor Extern Optreden (EDEO) doet onderzoek naar in hoeverre buitenlandse actoren met manipulatief gedrag en narratieven de Nederlandse verkiezing proberen te beïnvloeden.
Bij het kabinet leven ook zorgen over nieuwe technologieën, zoals generatieve AI. Deze technologieën ontwikkelen zich in rap tempo en kunnen bij verkeerd gebruik bijdragen aan het verspreiden van desinformatie en daarmee het vertrouwen in de verkiezingen en onze democratie ondermijnen. Tegen deze ontwikkelingen waarmee met een massieve inzet van desinformatie het verkiezingsproces kan worden beïnvloed wil het kabinet zich weren. Daarom worden voorstellen uitgewerkt om de weerbaarheid van het verkiezingsproces hiertegen te vergroten. Ook zal het kabinet het gesprek aangaan met grote en kleine online platformen over hun rol in het nemen van maatregelen tegen dreigingen voor het verkiezingsproces en het modereren op illegale content.
Staatssecretaris van Huffelen was afgelopen week op de internationale AI-top in Bletchley Park in het Verenigd Koninkrijk: “De zorg over ontwikkelingen van generatieve AI en de invloed hiervan op de verkiezingen stond hoog op de agenda. Ik heb daar ingebracht dat Nederland de Europese lijn volgt voor veilige, inclusieve AI-regelgeving waarop burgers kunnen vertrouwen. Naast regelgeving is het cruciaal dat burgers zelf ook weten hoe ze desinformatie kunnen herkennen. Dat kan via websites als isdatechtzo.nl, waar laagdrempelige informatie is te vinden over het herkennen van desinformatie en aandacht wordt besteed aan de Tweede Kamerverkiezing.”
Transparantie over financiën politieke partijen en kandidaten
Naast desinformatie zijn er ook andere manieren waarop het verkiezingsproces openlijk of heimelijk kan worden beïnvloed. Denk aan het heimelijk doen van schenkingen aan politieke partijen of kandidaten. Met de Wet financiering politieke partijen, die per 1 januari 2023 van kracht is, zorgen we ervoor dat dat risico wordt verkleind. Giften van niet-Nederlanders zijn niet meer toegestaan en er geldt een maximumdonatie en meldplicht. Ook het ronselen van volmachten wordt strenger aangepakt. Een wetsvoorstel voor de aanscherping van de strafbaarstelling is in voorbereiding en wordt naar verwachting deze maand nog aangeboden aan de Raad van State ter advisering.