Goedenavond beste raadsleden en kandidaat-raadsleden. Veel dank voor de uitnodiging om hier te staan. Jammer dat ik jullie op deze manier moet toespreken. Hopelijk komen we elkaar snel in het echt tegen.
Ik begrijp dat velen van jullie de afgelopen tien dagen de nodige sessies hebben bijgewoond en dat ook deze afsluiting goed wordt bekeken. Het toont jullie betrokkenheid bij dit prachtige vak.
Zelf ben ik nooit raadslid geweest, maar ik heb wel op verschillende manieren de publieke zaak mogen dienen. Zo was ik negen jaar lang Kamerlid en ruim twee jaar Gedeputeerde voor de provincie Utrecht. Als beleidsmedewerker bij het ministerie van BZK heb ik mee mogen werken aan de invoering van de dualisering van het gemeentebestuur.
Ik ben opgegroeid met de gemeentepolitiek. Mijn vader was burgemeester in Winsum, Zeewolde, Ridderkerk en Apeldoorn. Daardoor heb ik op veel verschillende plekken gewoond. Ik weet dat Nederland groter is dan Den Haag.
Neem bijvoorbeeld Barneveld. Daar zit Wilma Heijkoop sinds 2014 in de gemeenteraad, namens de ChristenUnie. Haar lijfspreuk werd de titel van een interessant boekje van de Nederlandse Vereniging voor Raadsleden. In dit boekje vertellen raadsleden over hun vak. ‘Houd het dichtbij’ luidt het motto van Wilma. Daarmee bedoelt ze dat ze graag kleinschalig werkt en met korte lijnen. Dat verhoogt de betrokkenheid.
Ik denk dat iedereen dit herkent. Als raadslid krijg je met zoveel verschillende onderwerpen te maken die mensen direct raken: de zorg voor kwetsbare jongeren, een fijne school voor de kinderen, schone lucht voor iedereen.
Jullie staan het dichtst bij de mensen en vormen het gezicht van de overheid. Veel opgaven belanden op jullie bord en dat zijn er door de decentralisaties alleen maar meer geworden. En dat voor een functie die de meesten van jullie naast jullie gewone baan vervullen.
Ook Corona heeft jullie werk veranderd. De pandemie bemoeilijkt het contact met collega’s en met de mensen voor wie je dit allemaal doet. Je wilt elkaar toch in de ogen kunnen kijken. Corona verscherpt ook de tegenstellingen in de samenleving.,
Gelukkig staan jullie er niet alleen voor. Als BZK vinden we het belangrijk dat de randvoorwaarden om jullie werk goed te doen met jullie meegroeien. Samen met beroeps- en belangenverenigingen zorgen we ervoor voor dat jullie positie sterker wordt.
Dat doen we door informatiemateriaal te maken waarmee jullie kunnen groeien in je functie. Maar ook door te zorgen voor een betere ondersteuning door de fractie, de griffie en de lokale rekenkamer.
Ook helpen we gemeenten met het maken van goede afspraken tussen college en raad over onderwerpen als informatievoorziening, burgerparticipatie en verantwoording van college en raad.
Ook laten we een tool ontwikkelen voor gemeenten zodat in de raad het gesprek kan worden gevoerd over de eigen bestuurscultuur. Een landelijke projectgroep ten slotte helpt gemeenten die hun rekenkamer willen versterken.
Want een krachtige gemeenteraad betekent betere democratische controle. Ook op lokaal niveau moet er sprake zijn van checks and balances. Dit is niet alleen een missie van het kabinet, maar ook mijn persoonlijke opdracht.
Ik heb mij ooit kandidaat gesteld voor de Tweede Kamer nadat ik in Afghanistan had gediend als beroepsmilitair. Daar zag ik hoeveel democratie waard is. Hoe zij het verschil kan maken in de levens van mensen.
Maar ik zag ook haar kwetsbaarheid. Ik zag dat democratie niet vanzelfsprekend is. Ik besefte dat we aan democratie moeten werken, elke dag weer. Het gaf mij een enorme motivatie om Kamerlid te worden.
Ik wil op geen enkel manier Nederland met Afghanistan vergelijken. Maar ook bij ons staat de rechtsstaat onder druk. Zo zien we de bedreigingen toenemen tegen politieke ambtsdragers, en ook tegen raadsleden.
Vorige maand bleek uit onderzoek dat 15 procent van de raadsleden de afgelopen raadsperiode is bedreigd. Dat is drie keer zoveel als in 2015. Het zijn cijfers waar je van schrikt. Achter elk incident zit een mens die zijn of haar nek uitsteekt voor onze lokale democratie.
En of die bedreigingen en intimidaties nou fysiek plaatsvinden, telefonisch of online: ze zijn onacceptabel. Als kind nam ik ooit de telefoon op en hoorde iemand zeggen dat hij met een vrachtauto onze voordeur ging rammen. Zoiets is enorm ingrijpend. Voor jezelf, maar ook voor je familie die niet voor dit werk gekozen heeft.
We moeten voorkomen dat dit gebeurt. Bedreiging, intimidatie en ook ongewenste omgangsvormen zijn nooit normaal. Ik roep iedereen die dit overkomt op het te melden. Dan kan op allerlei plekken: bij je fractie, de griffier of de burgemeester. Weet dat er verder niks mee gedaan wordt zonder toestemming van de melder.
Als het jullie overkomt, dan staan we schouder aan schouder. Samen met het Ondersteuningsteam Weerbaar Bestuur zet ik me de komende tijd extra in tegen agressie en intimidatie. Samen zorgen we ervoor dat mensen die dit overkomt worden gesteund. Uiteraard moeten de daders worden opgespoord en berecht.
Gelukkig blijkt ook uit het onderzoek dat de meesten van jullie zich niet laten afschrikken. Driekwart van de raadsleden wil ook een volgende termijn bijdragen aan de lokale democratie. Dat zijn hartverwarmende cijfers.
Daarbij helpt het, denk ik, om bij jezelf na te gaan wat jouw drijfveer is, wat jou ten diepste motiveert. Aan het begin van mijn verhaal sprak ik over Wilma Heijkoop uit Barneveld. Haar schoonmoeder werd de laatste maanden van haar leven op zeven verschillende locaties verpleegd. Dat moet anders kunnen, vond Wilma en zij besloot zich verkiesbaar te stellen voor de gemeenteraad. En dat doet ze de komende raadsperiode opnieuw.
Ik ben blij met mensen zoals Wilma. En met al die raadsleden en kandidaat-raadsleden die zulk belangrijk werk doen. Jullie verbinden de samenleving met het gemeentebestuur. Want de democratie begint dicht bij huis. De democratie begint bij jullie.
Weet dat we jullie zorgen serieus nemen. Zorgen over de extra taken, de overvolle agenda, over Corona, over bedreigingen en intimidatie en ook over de druk op de gemeentefinanciën. We staan naast jullie en zoeken de samenwerking op en gaan graag met jullie het gesprek aan.
Tot slot. Er volgt een spannende tijd. Over precies vijf weken zijn er weer raadsverkiezingen. Daarna weten jullie of je mag aantreden voor een nieuwe termijn of misschien wel voor het eerst raadslid wordt. Dat is een prachtig avontuur en een taak vol verantwoordelijkheid. Ik wens jullie daar veel succes, wijsheid en plezier bij!
Dank voor jullie aandacht.